FUNKCJE KONTROLNE KSI^GOWYCH W WARUNKACH RYNKU FUNCTIONS OF SUPERVISORY BOOK IN CONDITIONSES OF MARKE
Rachunkowosc w kazdym przedsi?biorstwie spelnia trzy istotne funkcje. Po pierwsze - dostarcza wiarygodnych informacji dla prawidlowego zarz^dzania; po drugie - zabezpiecza zachowanie maj^tku wlasciciela, po trzecie - umozliwia obiektywne і biez^ce kontrolowanie rezultatow fmansowych dzialalnosci na roznych plaszczyznach.
Zdaniem N. Wejcmana: “rachunkowosc - to oczy і uszy” przedsi?biorstwa. Nawet w najwi?kszej fabryce wykonuje si? tyle roznorodnych dziatari, aby dowiedziec si?, w jaki sposob odbywaly si?, jak si? zakoriczyly і jakie rezultaty ekonomiczne przyniosly, mozna tylko w warunkach systematycznego nadzora, odpowiedniego grupowania і odzwierciedlenia w scislych і zrozumialych zapisach. Wszystkie wymienione wymagania s^ wykonywane dzi?ki prawidlowo stworzonemu systemowi ksi?gowania, przy pomocy rachunkowego aparatu przedsi?biorstwa (Wejcman, 1964: 5-6).
Prowadzenie rachunkowosci - jest zlozon^ і odpowiedzialn^ spraw^. Wlasnie dlatego scisle okreslenie systemu rachunkowosci - jest pierwszym zadaniem, ktore musi wykonac jego organizator - glowny ksi?gowy. Wejcman zaznacza: “Prawidlowa organizacja rachunkowosci jest zwi^zana z wykonaniem szeregu czynnosci, na ktore sklada si? prawidlowe rozdzielenie zadan, zapewnienie rytmicznosci pracy і ograniczenie do minimum “szturmowszyzny”, ktora cz?sto pojawia si? pod koniec miesi^ca a najbardziej widoczna jest w czasie ukladania rocznego sprawozdania. Do tego odnosi si? okresowe instruowanie wykonawcow, wdrazanie najwazniejszych sposobow rachunkowosci, ci^gle zabezpieczanie dokumentacji” ( Wejcman, 1962: 12).
Pogl^dy naukowcow w kwestii znaczenia kontroli w rachunkowosci і odpowiednio do kontrolnych funkcji ksi?gowych s^ niejednoznaczne. Pierwsza grupa naukowcow (Szpig 0., Czumaczenko M., Walujew B.) twierdzi, iz rachunkowosc nie pelni funkcji kontrolnych, natomiast druga grupa (Butyniec F., Sadikow K., Margulis A.) akcentuje, iz kontrola, ktora zabezpiecza efektywne zarzqdzcmie przedsi?biorstwem - jest jednym z najbardziej istotnych zadan rachunkowosci.
Aby zrozumiec istot? sprawy, rozpatrzymy, czy rzeczywiscie funkcje kontrolne s^ wlasciwe bezposredniemu organizatorowi rachunkowosci w przedsi?biorstwie - glownemu ksi?gowemu.Celem napisania tego artykulu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy rzeczywiscie ksi?gowy pelni funkcje kontrolne, і w jaki sposob s^ one realizowane w praktyce.
F Stosunki gospodarcze unii europejskiej. Handel, Finanse і Porcesy integracyjne (Wybrane zagadnienia). Praca zbiorowa pod rcdakca naukowa Mieczyslawa Dudka, Zielona
W tym celu przeanalizujemy dzialalnosc glownego ksi?gowego w systemie delegacyjno-administracyjnym bylego ZSRR w warunkach rynkowych.
W „Polozeniu pro golownych (starszych) buchgalteriw derzawnych, kooperatywnych, gromadskich ustanow, organizacji і pidpryjemstw", zatwierdzonych w 1947 r., oprocz wlasciwych obecnie ksi?gowemu praw і obowi^zkow, zaznaczono, iz ksi?gowi powinni sprawowac codzienn^ kontrol? calej dzialalnosci przedsi?biorstwa. Zatem uscisla si?: „Glowny ksi?gowy powinien prowadzic kontrol? prawidlowej realizacji і wydawania zasobow gotowych oraz innych zasobow materialnych, wedlug prawidlowego і okresowo sporz^dzanego zestawienia nabycia і zuzycia surowcow, materialow pomocniczych і innych wartosci oraz przedstawienia aktualnego zapotrzebowania dostawcom w przypadku brakow lub niekompletnosci, sprawdzenia prawidlowosci dokumentow dotycz^cych braku wartosci materialnych, odpowiedniego naliczenia funduszu emerytalnego dla odpowiednich stanowisk oraz kosztorysow wydatkow, wedlug okresowego sci^gni?cia debetowego і splacenia dlugu kredytowego."Oprocz tego glowny ksi?gowy zobowi^zany byl wykonywac zadania, zwi^zane z niedopuszczaniem brakow, nieprzepisowych wyplat pieni?znych і kosztow materialnych oraz innych malwersacji і poruszeii funkcjonariuszy; zabezpieczyc tym samym kontrol? nad odpowiednim przekazaniem materialow instytucjom siglowym. Jeszcze jeden obowi^zek wazny, ksi?gowy powinien bye osob^ domysln^.
Ma si? na uwadze to, iz sprawowanie kontroli powinno uwzgl?dniac prawidlowe wykorzystanie funduszu emerytalnego, dotrzymanie ustalonych stanowisk funkcjonariuszy.
Jednak, w odroznieniu od funkcji wspolczesnych ksi?gowych, czolow^ Wccj^ glownego ksi?gowego w dobie gospodarki planowej byla kontrola paiistwowa.
W obronie interesow paiistwa, ksi?gowy powinien uprzedzic nielegalne iniepraworz^dne czyny, zwi^zane z wydatkowaniem kwot pieni?znych і wartosciowych towarow.
Zeby zabezpieczyc glownemu ksi?gowemu mozliwosc wykonywania przydzielonych mu obowi^zkow kontrolera paiistwowego, nadano mu odpowiednie prawa. W rzeczywistosci ksztaltowanie funkcji kontrolera paiistwowego glownego ksi?gowego, zwi^zane jest z ideologic bylego ZSRR, gdzie paiistwo bylo zarowno wlascicielem, jak і kontrolerem. Zakres obowi^zkow ksi?gowego, przytoczony w “Polozeni”, nie ogranicza si? do zadaii, ktore bezposrednio wynikaly z jego roli kierownika і analityka rachunkowosci.
Ksi?gowemu przydzielano dodatkow^ list? wymagaii zwi^zanych z wykonaniem kontroh. Charakterystyczn^ ich cech^ bylo to, iz ksi?gowy w takich przypadkach l^czyl przedsi?wzi?cia kontroh dokumentalnej z kontrol^ rzeczywist^. Bral udzial w rozmowach z instytuejami zewn?trznymi і z osobami, ktore byly zatrudnione w przedsi?biorstwie і poza jego granicami.
Na przyklad, Suchodub P. uwaza, iz: “Kto, jak nie ksi?gowi przedsi?biorstw powinni systematycznie prowadzic kontrol? poprzedni^ і biez^c^?”. Powinni oni wykazywac inicjatyw? w organizacji kontroli і nadzoru nad prac^ oddzialow, nie tylko wykrywac naruszenia і mamotrawstwa, ale rowniez zapobiegac im. Efektywnosc wewn?trznej gospodarczej kontroli zalezy takze od tego, jakie dzialania wykonuje administracja przedsi?biorstwa w wyniku ujawnionych naruszen і innych malwersacji. Po kazdym takim fakcie powinny bye przyj?te powazne procedury, wydane rozporz^dzenia і nakazy oraz osoby winne powinny zostac ukarane” (Suchodub, 1974:20).
Naszym zdaniem jest bl?dem myslec, iz tylko ksi?gowi mog^ і powinni rozwi^zywac zadania zwi^zane z korygowaniem rachunkowosci і wewn^trzgospodarczej kontroli we wszystkich branzach і dziedzinach gospodarki.
Jest to sprawa wspolna wszystkich odpowiedzialnych pracownikow і kierownikow przedsi?biorstw і organizacji. Na przyklad, w przedsi?biorstwie mozna wyodr?bnic trzy kategorie kadry kontrolnej:1. kierownicy, ktorzy wykonuje dzialalnosc kontroln^, b?d^c^ cz?sci^ skladow^ ich funkcji zarz^dczych,
2. specjalisci, ktorzy wykonuje funkcje kontrolne wedlug rodzaju ich dzialalnosci w funkcjonalnych podrozdzialach przedsi?biorstw,
3. kontrolerzy, ktorzy znajduj^ si? w grupie fachowej sluzby kontrolnej (Koczerin, 1982:205).
Jezeli lozpatrzyc organizacj? pracy rachunkowej w przedsi?biorstwie dzisiaj, to zakres obowi^zkow glownego ksi?gowego lub osoby odpowiedzialnej za prowadzenie rachunkowosci, okresla Ustawa “Pro buchgalteskij oblik ta finansowu zwitnist w Ukrainie”. Oprocz tego funkcje ksi?gowego regulowane s^ specjabstycznymi instrukcjami, ktore opracowuje si? dla glownym ksi?gowych і dla poszczegolnych wykonawcow. Wedlug art. 85 Ustawodawstwa Ukrainy “Pro buchgalterskij oblik ta finansowu zwitnist' w Ukrainie” przedsi?biorstwo samodzielnie opracowuje system і form? wewn?trznej (zarz^dczej) rachunkowosci, sprawozdawczosci oraz kontroli operacji gospodarczych, okresla prawa pracownikow dotycz^ce podpisywania dokumentow ksi?gowych, zatwierdza reguly opracowania dokumentow і techniki opracowania informacji rachunkowej” (Zakon Ukrainy..., 1999).
Dzisiaj glownego ksi?gowego mianuje lub zwalnia ze stanowiska kierownik przedsi?biorstwa, і jest on bezposrednio jemu podlegly. Ponosi on odpowiedzialnosc za przestrzeganie ogolnych zasad metodologicznych rachunkowosci, zabezpieczenie kontroli і odzwierciedlenie na rachunkach wszystkich faktow dotycz^cych zycia gospodarczego, udzielenie informacji operatywnej, zlozenie sprawozdawczosci finansowej, prowadzenie wspolnie z innymi sluzbami analizy ekonomiczno-fmansowej dzialalnosci gospodarczej w celu wykrycia wewn?trzno-gospodarczych zapasow.
Kuzelnyj М. і Linnyk W. pisz^, ze obowi^zki glownego ksi?gowego mozna podzielic na metodologiczne і kontrolne (ust.
8 Ustawodawstwa Ukrainy “Pro buchgalterskij oblik ta fmansowu zwitnist w Ukrainie”). Obowi^zki kontrolne realizowane przez prowadzenie kontroli odzwierciedlenia wszystkich operacji gospodarczych na rachunkach; kontrolowanie sporz^dzania sprawozdan, zwi^zanych z brakami, kradziezami і niszczeniem aktywow przedsi?biorstwa; sprawdzanie stanu rachunkowosci w filiach і innych pododdzialach przedsi?biorstwa. Z kolei obowi^zki metodologiczne polegaj^ na przestrzeganiu regul prowadzenia rachunkowosci, mianowicie stosowania si? do ustawodawstwa (ustaw, instrukcji, przepisow, standardow, wskaznikow). Obydwa rodzaje obowi^zkow s^ scisle powi^zane ze sob^ (Kuzelnyj, 2001:72).Wedlug ustawodawstwa Ukrainy „Pro buchgalterskij oblik ta fmansowu zwitnist' w Ukrainie" glowny ksi?gowy zajmuje czolowe miejsce w sprawowaniu kontroli przestrzegania ustawodawstwa przy wykonywaniu dzialalnosci gospodarczej jednostki, posiada pelnomocnictwo do sprawowania kontroli. Tradycyjnie uwaza si?, iz do zakresu obowi^zkow ksi?gowego nalezy tylko prowadzenie rachunkowosci і rachunkow. Ale wcale tak nie jest. Butyniec F. pisze: „dzisiaj funkcje ksi?gowego zmienily si?. Wspolczesny ksi?gowy zajmuje si? nie tylko prowadzeniem rachunkowosci, ale і wykonuje szerok^ dzialalnosc, na к tor 4 skladaj^ si?: planowanie, podejmowanie decyzji, kontrola, zwracanie uwagi kierownictwu na nieprawidlowosci, oceny, ogl^d dzialalnosci і audyt" (Organizacja buchgalterskiego...: 101). Funkcje kontrolne rachunkowosci - s^ to konkretne dzialania fachowcow prowadz^cych kontrol? przy pomocy rachunkowosci ksi?gowej, operatywnej і statystycznej. W rachunkowosci gospodarczej funkcja ta wyst?puje w dwoch znaczeniach: jako praca, ktonj wykonuje ksi?gowi, jako obowi^zek і zakres dzialalnosci kazdego pracownika rachunkowosci. Koniecznosc wykonania funkcji kontrolnych jest zalozona w samej istocie rachunkowosci. Funkcje kontrolne uzupelniaj^ tresc rachunkowosci, przetwarzaj^ j^ na calosciowy system uogolnienia faktow і zjawisk zycia gospodarczego (Kuzelnyj, 2001: 73).
Reasumuj^c nasze rozwazania, przedstawimy tabel? ukazuj^c^ roznice w funkcjach ksi?gowego, wedlug Przepisu о glownych ksi?gowych, przyj?tego w 1947 r., oraz we wspolczesnych warunkach rynkowych.
| Cecha porownawcza | Ekonomika plcmowa | Ekonomika rynkowci |
| 1 | 2 | 2 |
| 1. Dokumenty, | Przepis 0 glownych (starszych) | Ustawa Ukrainy "Pro buchgalterskij |
| ktore rcguluja | ksicgowych | oblik ta fmasowu zwitnist w Ukrainie'’, |
| dzialalnosc glownego ksicgowcgo | instrukcje stanowiskowe | |
| 1 | 2 | і |
| 2.Funkcje ksicgowcgo | Prowadzenie rachunkowosci oraz skladanie sprawozdawczosci finansowej; objccic kontrola prawidlowej realizacji wyrobow gotowych oraz terminowego zlozenia dokumentow і wytracenia TMC, przedstawianie roszczcn do dostawcow za braki lub niekompletnosc; zastosowanie odpowiednich krokow w celu zawiadomieniu о brakach, nielegalnym wyliczaniu kosztow materialnych і niematerialnych; terminowe dostarczenie dokumentow dotyczacych malwersacji oraz zabezpieczenie dowodow dla instytucji slcdczo-sadowAch | Prowadzenie rachunkowosci і skladanie sprawozdawczosci finansowej; prowadzenie rachunkow oraz wplata podatkow і zbiorow do budzetow na roznych poziomach, skladek ubezpieczeniowych, wyplat do instytucji bankowych, rozliczen wszystkich rodzajow wyplat. |
| 3. Prawa | Przydzielanie kierownikow pododdzialow ksicgowych w oddzialach і biurach przcdsicbiorstwa nastcpujc w drodze decyzp dyrektorem przcdsicbiorstwa po wskazaniu przez glownego ksicgowcgo: wydawanie polecen о porzadku і terminach prowadzenia operacji, о przedstawianiu niczbcdnych wiadomosci ksicgowym: zakaz przyjmowania dokumentow do wykonania operacji nieprawidlowych і nielegalnych | Zapoznawanie si? z projektami decyzji kierownictwa о swojej dzialalnosci; proponowanie kierownictwu pomyslow dotyczacych udoskonalania pracy rachunkowosci; otrzymywanie od kierownikow pododdzialow fachowych informacji dokumentacyjnych niczbcdnymi do wykonania obowiazkow. wlaczanic specjalistow w przcdsicbiorstwic do rozwiazywania problemow ksicgowych; wymaganie od kierownictwa przcdsicbiorstwa pomocy przy realizowaniu praw і obowiazkow zwiazanych z wykonywaniem fimkcji ksic.gowego |
| 4. Gipowiedzialnos c | W przypadku nieterminowego lub/i nieprawidlowego zlozenia і analizowania sprawozdawczosci przcdsicbiorstwa, w przypadku niedostosowania si? przcdsicbiorstwa do dyscypliny planowej, finansowej і budzetowej; w przypadku kontroli biczaccj gospodarczej dzialalnosci przcdsicbiorstwa. glowny ksicgowy. ktory nie zawiadomil odpowiednich instytucji о nielegalnych czynach kierownika, ponosi odpowiedzialnosc matcnalna. dyscAplinama і ката | W przypadku niewykonania swoich obowiazkow stanowiskowych; w przypadku naruszenia swojej dzialalnosci; w przypadku szkody materialnej |
Tabela 1. Porownawcza charakterystyka funkcji ksiygowego w ekonomice planowej і V ekonomice rynkowej
Jak widac, kontrola, funkcja zarz^dcza і zawodowy obowi^zek ksi?gowego wyst?powaly zarowno w wanmkach planowej jak і rynkowej ekonomiki. Jednak porownanie fimkcji kontrolnych ksi?gowych w roznych gospodarkach daje mozliwosc zauwazenia okreslonych roznic. Ksi?gowy w czasach systemu delegacyjno- administratywnego bylego ZSRR wyst?puje w wi?kszej mierze w roll kontrolera paristwowego. We wspolczesnych wanmkach rynkowych ksi?gowy przestaje bye rachowmkiem і kontrolerem, staje si? glownym specialist^ і kontrolerem w sferze udoskonalenia systemu rachunkowosci, efektywnego zarz^dzania jednostkami maj^tku, optymalnego і korzystnego pol^czenia w przedsi?biorstwie samodzielnosci gospodarczej і przestrzegania czynnego ustawodawstwa.