12. Jus dominii impetrandi
Относительно залога, установленного судьею (pignus in causa judicati captum), существовало правило, что судья признавал залогопринимателя собственником данной в залог вещи, если только в день публичных торгов (licitatio)*(492) не было надлежащего покупщика*(493).
Следует, однако, заметить, что весь предмет употреблялся для покрытия долга, и залогатель не имел права требовать возвращения залога с условием удовлетворения кредитора*(494). Другое дело бывает тогда, когда залог установлен в силу договора. Если кредитор, несмотря на все свои усилия, не мог продать залога, потому, что покупатели предлагали весьма низкую цену*(495), то ему дозволялось требовать признания права собственности (impetratio dominii), причем цена, оставалась такая, какая назначена была судом. Действие этого рода точнее определено в фр. 3. С. 8, 34.Vetustissimam observationem, quae nullatenus in ipsis rerum claruit documentis, penitus esse duximus amputandam, immo magis clarioribus remediis corrigendam. Igitur in pignoribus, qtiae jure dominii possidere aliquis cupiebat, proscriptio pu blica et annus luitionis antiquitus introducti sunt, pignus autem publice proscriptum neque vidimus neque, nisi tantummodo ex librorum recitatione, audivimus § 1. Sancimus itaque, si quis rem creditori suo pignora erit, si quidem in pactione cautum est, quemadmodum debet pignus distrahi, sive in tempore sive in aliis conventionibus ea observari, de quibus inter creditorem et debitorem conventum est. Sin autem nulla pactio intercesserit, licentia dabitur foeneratori ex denuntiatione vel ex sententia iudiciali post biennium, ex quo attestatio missa est vel sententia prolata est, numerandum, eam vendere. § 2. Sin vero nemo est, qui comparare eam maluerit, et necessarium fiat creditori saltem sibi eam iure dominii possidere, in huiusmodi casibus causam esse observandam censemus, ut, sive praesens sit debitor, denuntiatio ei scilicet post biennium mittatur, sive abfuerit, provinciale tribunal creditor petat, et iudicem certiorare festinet, quatenus ille cum requisierit, certo tempore super hoc ab eo statuendo, ut flat debitori manifestum per apparitionem iudicis quod a creditore petitum est, et certum tempus statuatur, intra quod si fuerit inventus, debet qui pecunias creditas accepit, debitum offerre et pignus recuperare.
§ 3 Sin autem nullatenus fuerit inventus, iudex certum tempus definiat, intra quod licentia ei dabitur sese manifestare et ofterre pecunias et pignus a pignoratione liberare. Sin antem in tempore statuto vel minime fuerit inventus vel creditam pecuniam totam offerre noluerit, tunc creditor adeat culmen рrincipale, et precibus porrectis iure dominii habere eandem rem expetat, habeatque ex vdivino oraculo eam in suo dominio. Et postquam hoc fuerit subsecutum, pietatis intuitu habeat debitor intra biennii tempus in suam rem humamim regressum, ex die saeri oraculi numeranduin, et liceat ei, creditori, qui jam dominus factus est, offerre debitura сum usuris et damnis vitio eius creditori illatis, quorutix quantitatem creditor debet suo iuramento manifestare, et suum pignus recupexare. Sin autem biennium 1'uerit elapsum, plenissime habeat rem creditor idemque dominus iam irrevocabilem factam. § 4. Sed si quidem minus in pignore, plus in debito inveniatur, in hoc, quod noscitur abundare, sit creditori omnis ratio integra. Sin autem ex utraque parte quantitas aequa inveniatur, sine omni dubiratione totam rem antea pignoratam retineat. Sin autem minus quidem in debito, amplius autem in pignore fiat, tunc in hoc, quod debitutu excedit, debitori оmniа iura integra lege nostra servabuntur, creditoribus quidem foeueratoris non suppositum, aliis autem debitoris creditoribus vel ipsi debitori servatuin. Et ne ex communicatione fiat aliqua difficultas, licentia dabitur creditori seu domino, aestimationem superflui debitori vel creditori debitoris curn competente cautela in eum exponenda offerre. § 5. Sin vero creditor, postquam iure dominii hoc possideat, vendere hoc maluerit, liceat quidem ei hoc facere, si quid autem superfluum sit, debitori servare. Sin autetn dubitatio exorta fuerit pro venditione, utpote viliore pretio facta, sacrainenti religionem creditor praestare compellatur, quod nulla machinatione vel circumscriptione usus est, sed tanti vendidit rem, quanti potuerit venire; et hoc tantum modo reddi, quod ex iuramento superfluum fuerit visum. Sin autem ex iureiurando etiam minus habuisse creditor inveniatur, in residuo habeat integram actionem. § 6. Aestimationem autem pignoris, donec apud creditorem eundemque dominum permaneat, sive amplioris sive minoris, quantum ad debitum, quantitatis est, iudicialis esse volumus disceptationis, ut, quod iudex super hoc statuerit, hoc in aestimatione pignoris obtineat.Из этого фрагмента проистекает следующее: а) Залогоприниматель обязан уведомить залогодателя о своем намерении требовать судебного признания. В случае его отсутствия, на суде лежит обязанность отыскать должника и назначить ему срок для выкупа данного в залог предмета*(496). b) Только после соблюдения этих формальностей, залогоприниматель, в силу императорского рескрипта, может быть признан собственником залога. с) Собственность эта, однако, подлежала отмене (dominium revocabile), так как залогодателю предоставлялся двухлетний срок, в течение которого он мог требовать возвращения залога, с условием уплаты долга. Если он таким образом выкупает залог, то считается, как будто бы собственность не переходила вовсе на кредитора, который обязан возвратить должнику все принадлежности (thesaurus)*(497). Даже обязательства, принятые кредитором во время существования залога, становятся недействительными. d) В случае неудовлетворения залогопринимателя должником до истечения выше приведенного срока, он делается собственником заложенной вещи, после сделанной судом оценки. Если вещь стоимостъю своею превышала долг, кредитор обязан был возвратить излишек должнику, в противном случае, он мог остальное отыскивать судебным порядком. Ежели кредитор признанную ему вещь, на основании судебного приговора, должен выдать третьему лицу, тогда залогодатель обязан еviсtionem praestare, т. е. вознаградить кредитора за все убытки*(498).